ययाति

ययाति- वि स खांडेकर
वि. स. खांडेकरांच्या "ययाति" ने मराठीला पहिला "ज्ञानपीठ" पुरस्कार मिळवून दिला आहे, एवढे सांगितलेतरी या साहित्यकृतीचे महत्त्व ध्यानी येते.

"ययाति" महाभारतातील एका उपकथानकावर आधारीत आहे. नहुषपुत्र राजा ययाति, दैत्यगुरु शुक्राचार्यांचीकन्या देवयानी, दैत्यराज वृषपर्व्याची मुलगी शर्मिष्ठा व देवगुरू बृहस्पतीपुत्र कच, ही या कादंबरीतीलप्रमुख पात्रें. पैकी ययाति -देवयानी - शर्मिष्ठा यांच्या आत्मनिवेदनातून कथा उलगडत जाते. मानवीजीवनाची सफलता व इतिकर्तव्यता यावर या कादंबरीत सखोल चिंतन करण्यात आले आहे. मुख्य कथानकलहान असले तरी मानवे मनोविकारांचे दर्शन, भावनिक गुंतवणुक या द्वारे कथेचे रूपांतर एका नाट्यमयसंघर्षात करण्यात वि. स. खांडेकर यशस्वी झाले आहेत.

वासनातिरेकाने माणूस किती रसातळाला जाऊ शकतो याचे विदारक चित्रण आपल्याला य कादंबरीत दिसते - राजा ययातिच्या रूपात. या उलट, माणूस आपल्या आत्मिक सामर्थ्याच्या जोरावर किती उन्नती करू शकतो, ते कच दाखवून देतो. तो ययाति- देवयानी- शर्मिष्ठा या त्रयील जीवनाचे रहस्य वेळोवेळी विशद करून सांगतो.

"ययाति"च्या कथाभागाइतकेच तिच्या "पार्श्वभूमी" लेखकाने मांडलेले विचारही तेवढेच मनन करण्याजोगेआहेत. कथावस्तू पौराणिक असली तरी तिचा आशय कालातित कसा आहे, हे आपल्याला तिथे उमजूनयेते.अर्थगर्भ, उच्च विचारांनी परीपूर्ण असे साहित्य वाचण्याची आवड असलेया प्रत्येकाने "ययाति" वाचलीच पाहिजे!
प्रकाशक: देशमुख आणि कंपनी
पृष्ठें: ४२५

२५ नोव्हेंबर २०००